Bu haftaki Pazar yazısında
Prof.Dr.Şerafettin Turan’ın “Türk Kültür i” Tarihi”adlı kitabından edindiğim, kimilerini tazelediğim bazı
bilgileri, kendi yorumlarımı ekleyerek paylaşmak istedim…
XVII. Yüzyıla, genel bir
değerlendirmeyle, öyle sanıyorum ki Osmanlı ortaçağı dememiz gerekiyor…
Bu ortaçağ süreci, bilim alanında hoşgörü ve çoğulculuk anlayışının egemen
olduğu Fatih Mehmet dönemi sonrasında, XV. Yüzyılın ikinci yarısında başlıyor
ve iki yüzyıl süresince devam ediyor.
Şerafettin Turan’ın sözleriyle: “XVI. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde,
cılız bir kaç uygulamanın dışında , bilimsel etkinlikler yalnızca dinsel
bilimler anlamında algılanır olmuş ve bunun sonucunda da felsefe, astronomi,
tıp, matematik gibi bilimler medrese öğretimi programlarından çıkartılmıştır.”
***
Fatih
döneminde saray kitaplığı yöneticiliği yapmış olan Tokatlı Lütfi(Molla Lütfi)
adlı bilim adamı ve yergi ustasının, peygamberliği yadsımak ve dinsizlikle
suçlanarak 24 Aralık 1494’te boynu kılıçla vurularak idam edilmesi Osmanlı
ortaçağına girişte belki bir dönüm noktası sayılabilir. Adnan Adıvar Osmanlı bilim tarihi
konulu kitabında bu idamı Sokrates
trajedisi olarak nitelemiş. Tarihimize sahip çıkacaksak, işbirlikçi İskilipli
hocaları değil, aydınlanma tarihimizin
kurbanlarındanTokat’lı Lütfi’leri tanıyıp tanıtmamız gerekiyor…
***
Şerafettin Turan’ın
“durağanlığa yöneliş” başlığı altında tanımlayıp örneklediği XVI. Yy gerçekten de .olumlu ve olumsuzun
iç içe olduğu bir dönem.
Bağımsız
matematik ve tıp öğretimi yapan medreselerin de içinde bulunduğu Süleymaniye
Medreseleri’nin açılması, bilimsel eğitim yönünde önemli bir adım.
Piri Reis’in denizcilik ve haritacılık
alanında öncü çalışmaları da aynı dönemin ürünü.
Şerafettin Turan, bu yüzyılda coğrafya
ve astronomi alanında telif ya da çeviri yoluyla Türkçeye pek çok yapıt
kazandırıldığını, fakat aynı şeye
başkaca pozitif bilimlerde rastlanılmadığını belirtiyor.
Aynı yüzyılın son çeyreğine doğru ,
1575’te Takiyüddin Mehmet’in ilk gözlemevini kurması ve bilimsel alanda bu
büyük adımın dönemin Şeyhülislamı Ahmet Şemseddin Efendi’nin “gökleri
gözetlemenin uğursuzluk getirdiği” şikâyeti sonucunda top atışlarıyla yerle bir edilmesi ise, olumlu
ve olumsuzun bir aradalığının çarpıcı bir örneği…
***
Osmanlı tarihinin özellikle XVI ve XVII..
yüzyılları,, günümüz gericilerinin ataları olan şeyhülislamlar ve sözde din
bilginleriyle dolup taşıyor.
Bu konuda bilgi sahibi olunması, günümüz
gericiliğinin amaçlarını, hedeflerini, kökenlerini iyi anlamak bakımından önem
taşıyor.
Bunlar arasında Birgili Mehmet Efendi’nin(1522-1573)
“Peygamber’in yaşamına göre Muhammet Tarikatı” adlı(aslı Arapça) kitabındaki
görüşlerinin, özellikle XVII. yy. Osmanlı toplumsal yaşamı üzerine bir
karabasan gibi çökmekle kalmayıp büyük ölçüde
günümüz AKP Türkiye’sinde de hortlatılmış olduğunu söyleyebiliriz….
***
Bilimleri Müslüman’a “farz” (öğrenilmesi
zorunlu)olanlar, yasak olanlar ve yasak
olmayanlar diye sınıflandırarak “yıldızlar ilmi”ni yasaklar arasında sayıp tıp bilimini öğrenilmesi
zorunlu değil isteğe bağlı gören(zira, ona göre “tedavi olmak vacip(gerekli)
değil”dir!)Birgili Mehmet, Müslüman’ın yapmaması gereken hareketleri de “afet”
diye adlandırarak bu afetleri “kalp, dil,kulak, göz,el, ayak, beden ve üretim organları” (yani,bedene,ruha
kimliğe ait her şey!) kapsamında bölümlere ayırıyor…
Bu ayrımlar size, müzikte kadın sesi
yasağını, erkekler korosunun
perdelenmesini, içinde rakı geçen türküyü dinlemek istememeyi çağrıştırmıyor mu?..
***
Yazıyı
“Türk Kültür Tarihi”nden bir
alıntıyla sonlandıralım.
“XVII. Yüzyıl başlarında Osmanlı
bilginleri, Birgili’nin görüşlerini paylaşanlar ve paylaşmayanlar diye 2 büyük
gruba bölünmüşlerdi(…)İnsanlar yollarda çevrilerek dini konularda sınava
çekiliyor, beklenen yanıtı veremeyenler hırpalanıyorlardı. Öte yandan dine
aykırıdır diye sanat eserlerine saldırılıyor, yazmalardaki minyatürler bile
tahrip ediliyordu…”vb.
Osmanlı ortaçağından çok uzakta mıyız, ne
dersiniz?
Ataol Behramoğlu/18.08.13
Yazılı medyada yazarın izni olmadan yayınlanamaz..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.