ŞİİRDE ANLAM SORUNU

Bu konuda başlıca ve yaygın olarak iki karşıt görüş bulunduğu söylenebilir.
Birinci ve en bilinenine, en yaygın kabul görmüş olanına göre; şiir, mecaz(metafor, iğretileme), vezin(hece vb. ölçüsü), uyak vb. öğeleriyle örülmüş, süslenmiş, bir anlamdır..
Bir başka deyişle, bu ve benzer öğelerin kullanılmasıyla, düzyazısal bir anlamın şiire dönüştürülmesidir.
İkinci görüşe göre ise şiir bir şey anlatmaz. O, bir yapıdır. Onda bu yapının ötesinde bir anlam aramak boşunadır.
Bu görüşün yandaşlarının dayandıkları kaynak, simgeci Fransız şair Mallarmé’nin, arkadaşı Fransız ressam Degat’ya söylemiş olduğu bir sözdür.
“Şiir yazmak için duyguların(fikirlerim vb) var, ama yazamıyorum” diyen ressam Degat’ya, Mallarmé’nin
“Şiir duygularla(fikirlerle vb.) değil sözcüklerle yazılır” dediği söylenir.

***

Yukarıdaki ilk görüş irdelenmeye değmeyecek kadar eskimiş bir anlayıştır.
Şiiri değil manzumeyi tanımlar.
Çünkü şiirsel anlam onu oluşturan kurgudan, yapıdan ayrıştırılarak düzyazısal bir anlama çevrilemez, kavramsala indirgenemez.
Sadece şiirdeki anlam bakımından değil, bütün sanat yapıtları için bu böyledir.
Bir romanı ,öyküyü, müz,k ya da resim yapıtını da anlamına(konusuna vb.) indirgeyerek anlamış(açıklamış) vb. olamayız.
Mallarmé’nin sözü ise, şiirin yapı taşı olarak sözcüğün işlevine(denebilir ki maddesine) dikkat çektiği için önemlidir.
Şiirin yapı taşlarının sözcükler, sözcüklerin maddesi olduğu doğrudur.
Bir düşünce ürününden, felsefi bir metinden, ya da konuşurken kullandığımız sözcüklerden farklı olarak şiirdeki sözcük(şiiri oluşturan sözcük), kavram ileten bir araçtan daha başka ve daha fazla bir şeydir…


***

Sözcükler şiirde de, herhangi bir konuşmada ya da şiir dışı üründe de bir anlam içermekle birlikte, şiirde özellikle öne çıkan sözcüklerin maddesel dokuları, sesleri, ve hatta denebilir ki renkleri kokularıdır...
Şiirdeki sözcüğün içerdiği anlam, duygusal bir tonlama, bir vurgu yükü taşır.
Şiirde bir araya gelen sözcüklerin , anlam, biçim, ses öğeleriyle oluşturdukları birliği “ üst anlam” diye adlandırabiliriz……
Bu üst anlam ise (genellikle ve yanlış olarak mecazla karıştırılan) “imge”den başka bir şey değildir ve düzyazıya çevrilemez, kavramsal anlama indirgenemez, ancak yorumlanabilir…
Bu yorum ise şiirin kendisi değil; ona yakınlaşmada, “üst anlam”ı(imge’yi)duyumsamada bir olanaktır…


***

“Şiir sözcüklerle yazılır” sözünü, şiir bir anlam içermez olarak anlamak, Mallarmé’nin sözünü eksik ve yüzeysel anlamanın yanı sıra şiir, küçültür, onu sadece biçime, biçim oyunlarına indirgemek olur.
Bunu yapmaya belki en olanaklı, en yatkın sanat türü sayılabilecek müzikte bile notaların duygusal-düşünsel-vurgusal vb. anlamlardan tümüyle koparılabileceğini düşünemiyorum…
Anlamsız şiir sözü ise(tıpkı anlamsız roman,anlamsız resim,anlamsız müzik, anlamsız yontu vb. gibi) boş bir sözdür.
Anlamsız şiir, şiir olamayan; bir duygu yükü taşımayan, aralarında duygusal- düşünsel- sezgisel iletişim bulunmayan sözcükler toplamı demektir.
Anlamsızdır, çünkü şiir olamamıştır….






Ataol Behramoğlu/Pazar Söyleşileri/050114